Ulica Złota w Tykocinie. Widok ze Starego Rynku na plac przed kościołem Św. Trójcy (widoczny w głębi).

Był wrzesień 1991 roku. Nie pamiętam za bardzo Białegostoku i okolic miasta z tamtego czasu. Miałem 5 lat i podwórka podblokowe wszędzie wyglądały tak samo.
Z perspektywy ponad 20 lat wydaje mi się, że otaczała nas mieszanka dogorywającej szarej Polski Ludowej oraz pstrokacizny nieśmiało skradającego się kapitalizmu. Wspomnienie to pewnie w połowie oparte jest na spekulacji, bo tego co było przed rokiem 1990 nie pamiętam ani trochę. Pamiętam za to, że wielokrotnie z rodzicami bywaliśmy na białostockim bazarze przy ul. Kawaleryjskiej - tym, na którym odbywały się swego czasu dożynki centralne. Jeden z krewnych miał tam stragan (już nie pamiętam, czym wtedy handlował), więc powodów do odwiedzin nie brakowało.
Z tych wypraw pamiętam soczystą mieszankę głosów polskich i rosyjskich (nawet jeśli byli to Litwini czy Białorusini, to i tak przecież wszyscy wtedy byli ruskimi) rozbrzmiewających ponad masą plastikowych dóbr wylewającą się ze straganów. Ileż było tam zabawek, których użytkowanie zagrażało życiu, ileż szmatek i ozdób udających drogocenność. Pod stopami zaś błoto oraz kartony, na których przymierzało się buty, jeśli stoisko nie posiadało przymierzalni stworzonej poprzez zawieszenie firanki w kąciku budki.
Z perspektywy pięciolatka przemierzającego brudne ścieżki bazaru (nad którym dominowały jeszcze resztki… skoczni narciarskiej) pamiętam przede wszystkim poorane bruzdami twarze. Czas, praca czy zmęczenie biedą? Dłonie zaciśnięte na identycznych torebkach oraz wargi, które wyrażały smutek, ból albo w najlepszym razie niezrozumiałą melancholię. Uśmiechy najczęściej widywałem u sprzedawców. Wydaje mi się, że tak w ogóle wyglądało moje miasto przez kolejne pięć lat. Może nawet całe dziesięciolecie. Smutek tak samo jak twarze oblepiał też fasady budynków. Jedynym przejawem radości były dla mnie (piękne) miejskie neony, których dziś niewiele pozostało.
We wrześniu 1991 roku Białystok (a przy okazji też Suwałki oraz Augustów) odwiedził ziegenhagenm. YouTube podpowiada, że pochodzi on z Kanady. W swoim krótkim wspomnieniu nadmienia ponadto, że przybył do nas startując z Berlina, a cała wyprawa kosztowała go parę dolarów. Takie czasy. Dopiero parę dni temu dotarłem do filmów, które umieścił na YouTube we wrześniu 2011 roku. Nakręcił je w trakcie swojej podróży. Dwa nagrania (każde ma ok. 20 minut) to przede wszystkim  widoki z okien autobusów - lasy, pola, krowy, małe miasteczka, które dziś zobaczymy podczas podróży do Augustowa albo Zambrowa. Krajobrazy najpewniej się niewiele zmieniły.
Nudny to filmiki.
Pierwszy z nich to ślad wypraw do Suwałk, Augustowa (czasy, gdy to taksówkarze szukali klientów, a nie klienci taksówek) oraz Białegostoku. Interesuje mnie fragment od około 18 minuty, choć chwilę wcześniej widać wiatrak. Nasz podróżnik nocuje w hotelu Turkus, zwiedza dworzec PKP, centrum miasta (hotel Cristal wygląda fatalnie) oraz natyka się na kilka pomników, których znaczenia nie potrafi odszyfrować. Parokrotnie pada zdanie: “to miejsce chyba pamięta lepsze dni”. W zasadzie jeszcze do 2000 roku pewnie myśleliśmy to samo.
Druga część zaczyna się od spaceru po targu. Jest to chyba ulica Bema. W tle widać przypominający skocznię narciarską budynek ZUS-u. Nie jest to skocznia, o której wspominałem wyżej przy okazji bazaru na Kawaleryjskiej. Tamta była prawdziwa. Dłuższy spacer w tłumie Polaków oraz Rosjan zaowocował kilkoma propozycjami kupna kamery. Twarze ludzi wokół wydają mi się za to jakieś znajome…

Szlak Dziedzictwa Żydowskiego w Białymstoku od dziś na Foursquare. "Znajduj, poznawaj, czekinuj się". :)

Udało mi się skompletować na Foursquare bazę miejsc przypisanych do Szlaku Dziedzictwa Żydowskiego w Białymstoku (www.szlak.uwb.edu.pl). Na zebranej przeze mnie liście są prawie wszystkie obiekty wytypowane do tego szlaku tematycznego. “Prawie”, bo nie udało mi się znaleźć sensownej alternatywy dla kilku obiektów - np. dzielnicy Piaski bądź ulicy Waryńskiego. W tym wypadku trzeba będzie kiedyś rozpisać te lokalizacje na pojedyncze budynki.

Fotografie Białegostoku do dodania

Jeśli będą jakieś nowe odkrycia albo sugestie, co warto dodać, to rzecz jasna postaram się aktualizować listę. Trzeba też ją uaktualnić o zdjęcia obiektów - zachęcam więc do meldowania się, odkrywania ich historii, zgłębiania i robienia fotografii. :) Sam też postaram się o wzbogacenie listy.

Lista jest dostępna tutaj: http://goo.gl/9QRhl . Można sobie zapisać.

Jak dodawałem obiekty do Foursquare?

Przede wszystkim starałem się odnaleźć miejsca w Białymstoku, które istnieją realnie i np. zajmują dawne pożydowskie lokalizacje. W drugiej kolejności, jeśli obiektu nie było w bazie - dodawałem go sam (głównie w kategorii Monument albo Historic Site). Nie dodawałem obiektów, których w żadnej sposób nie mozna już odszukac (np. teatru  niedaleko Kilińskiego). To też jest element, który postaram się jakoś zaktualizować, gdy znajdę rozwiązanie. Każdy obiekt dostał opis w “Tips” z krótką informacją nt. jego historii. Te oparłem na danych zamieszczonych na stronach Szlaku Dziedzictwa Żydowskiego w Białymstoku.

Państwo Sandman'owie wybrali się na targ staroci. Tak, tak - ten, na który zaglądam czasami w poszukiwaniu pocztówek sprzed dekad. Ku lekkiej mej zazdrości w żelastwie, którego tam masa, wygrzebali cudeńko, które możecie obejrzeć tutaj (polecam, jest też bonusowy przepis na jakieś słodkie mazidełko).

Jest to łyżka z Ritza. Z TEGO Ritza, co znajdował się niedaleko rzeki Białej. Niedaleko obecnej Kilińskiego. W mieście, które kiedyś było Białymstokiem przedwojennym. W Białymstoku powojennym z Ritza zostały tylko ruiny. Można je było albo uprzątnąć albo hotel zbudować od nowa. Efekt? Doczekaliśmy się zielonego skweru oraz tablicy ze zdjęciem budynku z czasów, gdy ten jeszcze się nie dymił. Wspomnienie czasów świetności.

Hotel Ritz, ze zbiorów J. Murawiejskiego [za: ciekawepodlasie.pl]

Rozwodziłem się niedawno na MSCowniku nad powodami, dla których tak wiele z przedwojennego Białegostoku zostało zamazane po 1945 roku. W przypadku Ritza może mechanizm nie był taki, jaki przy dziedzictwie żydowskim, ale i tak przechodząc w pobliżu tablicy przy Kilińskiego coś mnie pod powieką swędzi. I tym bardziej żałuję, że bywając na targu, nie pomyślałem, że taki artefakt można tam wygrzebać. Podgryza mnie zazdrość.
 Poszukam kiedyś widelca.

Niedawno obchodziliśmy w Białymstoku 69. rocznicę wybuchu powstania w getcie [artykuł].  Jedno z najważniejszych wydarzeń w historii miasta, drugie co do wielkości powstanie po tym w getcie warszawskim, jak co roku - poza wzmiankami w prasie – pozostało niezauważone.

W publikacjach dotyczących tegorocznych uroczystości trafiłem na wzmiankę, która mi dotąd umykała. Zapewne dlatego, że miejsce uroczystości odwiedziłem dopiero w tę zimę. W relacjach w lokalnej prasie pojawia się informacja o mauzoleum, które znajdowało się przy ul. Żabiej - tam gdzie dziś jest obelisk oraz odgrodzona część symbolizująca dawny cmentarz getta. Podczas mojej wizyty w okolicach pomnika niczego, co by mauzoleum chociaż przypominało, nie widziałem. Chwila poszukiwań w internecie przyniosła odpowiedź na część pytań. I zdjęcie, które znalazłem na stronie Jad Waszem.

Oto, co stało w okolicy dzisiejszego placu imienia Mordechaja Tenenbauma-Tamaroffa:

zdjęcie ze zbiorów Instytutu Jad Waszem [link]

Dziś oczywiście nie ma po nim śladu. Zburzone zostało w trakcie realizacji planów urbanistycznych. Legalnie, za przyzwoleniem władz miejskich. Przy sprzeciwie przedstawicieli Izraela. Tego, że w Białymstoku nie ma już znaczących śladów ludzi, którzy współtworzyli je przez wieki, staje się dla mnie coraz wyrazistsze. Oczywiście to nie pierwszy obiekt, który uległ urzędniczej bezwzględności i doraźnym potrzebom. Wyobrażam sobie jednak czasem Białystok ze wszystkimi znakami przeszłości, które zatarły się albo zostały zburzone.

Ile charakteru by zyskało, ile wielowymiarowości?

Ludzie, którzy przejęli miasto po tych, co odeszli bezpowrotnie, mogli czuć dyskomfort, gdy każda cegła przypominała: “to dotąd nie było twoje”. Naturalną jest potrzeba oswojenia  nowego miejsca. Pragnienie podporządkowania sobie przestrzeni, w której przyjdzie nam żyć. Wydaje mi się to zrozumiałe. W Białymstoku (który ma swój urok i klimat, ale nie ma niestety moim zdaniem charakteru) działo się to jednak zbyt ekspansywnie. Wymazywanie (albo brak troski o odtworzenie, tego co pozostało) śladów Żydów, Niemców i innych mniejszości z tkanki miejskiej tłumaczyłbym już nawet strachem, a nie tylko chęcią oswojenia. Kolonizatorami musiały kierować obawy, że Oni wrócą, będą chcieli odebrać co swoje.

Dlatego to, co się dało, trzeba było usunąć. Widok mauzoleum przy dzisiejszej Żabiej mógłby burzyć spokój ducha spacerowiczów. Myślę sobie, że niepokój kolonizatora, który podbija obcą ziemię i lęka się dusz tubylców przydałby się mieszkańcom tego miasta.